ڪشنچند جيٽلي
ڪشنچند جيٽلي
ڪشنچند جيٽلي: مشھور اديب، تاريخ نويس، مصور ۽ لسانيات جي ماهر، پنڊت ڪشنچند ولد ٽوپڻ لال جيٽلي جو جنم، 21 جولاءِ 1910ع تي حيدرآباد، سنڌ ۾ ٿيو. سندس وڏا ميان غلام شاهه ڪلهوڙي جي دؤر ۾ فقير جي پڙ ويجهو مُکي گهٽيءَ ۾ پنھنجو گهر ٺھرائي اچي رهيا هئا. پنڊت ڪشنچند جو پيءُ ٽوپڻ لال ديسي طب (آيرويد) ۽ سنسڪرت جي علم جو وڏو ڄاڻو هو. پنڊت ڪشنچند کي سنڌ جي تاريخ جي اڀياس سان وڏو چاهه هو. هن آڳاٽي سنڌ جي سڀيتا ۽ سنسڪرتيءَ جو خاص اڀياس ڪري، ويدن واري زماني بابت ڪافي تحقيقي مقالا لکي شايع ڪرايا. سنڌي ٻوليءَ، ادب ۽ سنڌ جي تاريخ بابت سندس سؤ کان به وڌيڪ تحقيقي مقالا ڇپيل آهن. 1942ع ۾ مختـلف تعليـمدانـن ۽ مفڪــرن سنـڌ ۾ ”وڪـرم يونيـورسـٽي“برپا ڪرڻ جي رٿ ٺاهي هئي، ان جو مکيه مقصد سنڌ جي اتھاس، سڀيتا، سنسڪرتي ۽ لپي وغيره تي تحقيق ڪرائڻ هو. ان رٿا لاءِ پنڊت ڪشنچند جيٽلي، سڄيءَ سنڌ جو دورو ڪري سنسڪرت، هندي ۽ سنڌيءَ ۾ هزار کن آڳاٽا قلمي نسخا هٿ ڪيا هئا، پر هندستان جي ورهاڱي سبب اهو خواب اڌورو رهجي ويو ۽ ڪتابي ذخيرو به ناس ٿي ويو. اهڙا سؤ کن نسخا، جيڪي ناس ٿيڻ کان بچي ويا، سي سندس ذاتي ڪتبخاني ۾ موجود هئا، جن مان سندس پُٽ ۽ سنڌي ٻوليءَ جي عالم ڊاڪٽر مرليڌر جيٽلي پڻ استفادو حاصل ڪيو. 1947ع ۾ ورهاڱي بعد ڪشنچند ڪٽنب سميت سنڌ مان لڏي وڃي پوني (هندستان) ۾ رهيو. هن ’موهن جي دڙي جي لپي‘، ’ويدن واري زماني جي سنڌ‘ جھڙن موضوعن تي ڪيترا تحقيقي مقالا لکيا، جيڪي آل انڊيا قومي ڪانفرنسن ۽ سيمينارن ۾ پيش ڪيا ۽ سندس ڪتابي صورت ۾ شايع ٿيل تحريرون هن ريت آهن:(1) هنديءَ ۾ لکيل”سنڌي ڀاشا ڪا سنکپت پريچيه“ (سنڌي ٻوليءَ جو مختصر تعارف 1957ع)، (2) ”شرنگار لھر“ (سنسڪرت جي شعرن جو سنڌي نظم ۾ ترجمو: 1984ع)، (3) ”ميگهه دوت“ (ڪاليداس جي سنسڪرت شعرن جي مشھور ڪتاب جو سنڌيءَ ۾ ساڳئي سنسڪرت ڇند ۾ ترجمو)، (4) ”سنڌي هٽ- واڻڪن اکرن جي تاريخ“ (هن ڪتاب ۾ هٽ واڻڪن يا خواجڪي لپيءَ جي ڀيٽ موهن جي دڙي جي اکرن ۽ براهمي لپيءَ سان ڪئي وئي آهي)، (5) ”موهن جو دڙو ۽ هڙاپا سنسڪرتي، انهيءَ وقت جي مھرن جي لپي ۽ ڀاشا“ (هن ڪتاب ۾ موهن جي دڙي مان لڌل مھرن جي پڙهڻي ۽ معنيٰ سمجهائي وئي آهي: 1985ع)، (6) ”سنڌي نالن ۾ سنڌيت جي سڳنڌ“ (سنڌي هندن ۽ مسلمانن جي نالن جي اڀياس ذريعي سنڌ جي اتھاس جي جهلڪ پيش ڪيل آهي: 1986ع)، (7) ”سئنڌوي- سنسڪرتي“ (سنڌو تھذيب ۽ پراچين سنڌ جي اتھاس تي مراٺي ٻوليءَ ۾ لکيل مقالن جو مجموعو: 1991ع)، (8) ”مناسج اپنشد“ (سنسڪرت ۾ لکيل ڪام شاستر ڪتاب جو ترجمو: 1988ع)، (9) ”سنڌي وياڪرڻ پريچيه“ (سنڌي ٻوليءَ جو وياڪرڻ: 1989ع)، (10) ”سنڌي زيور (سنڌي زيورن جي باتصوير سمجهاڻي 1994ع) ۽ (11) ’سنڌي لپيءَ جي نشانين جي حياتي‘. هن عالم ۽ مؤرخ 18 جنوري 1995ع تي مھاراشٽر صوبي (ڀارت) جي شھر پوني ۾ وفات ڪئي.
لفظ ڪشنچند جيٽليھيٺين داخلائن ۾ پڻ استعمال ٿيل آھي
داخلا ۾ استعمال ٿيل تاريخون
1910.07.21 عيسوي
مشھور اديب، تاريخ نويس، مصور ۽ لسانيات جي ماهر، پنڊت ڪشنچند ولد ٽوپڻ لال جيٽلي جو جنم، 21 جولاءِ 1910ع تي حيدرآباد، سنڌ ۾ ٿيو.
1995.01.18 عيسوي
ڪشنچند جيٽلي 18 جنوري 1995ع تي مھاراشٽر صوبي (ڀارت) جي شھر پوني ۾ وفات ڪئي.
اديب - ڀاڱي جون ٻِيون داخلائون
گنو سامتاڻيخالد آزاد
عبدالڪريم سنديلو ڊاڪٽر
صاحب سنگهه بولسنگهه
علي اظهار
محمد پناهه ڦرڙو
بيدل مسرور
فاروق سولنگي
امر لعل هنڱوراڻي
عطاءُ الله ابڙو پروفيسر